Bab 16 Fungsi Trigonometri

5.5 Rumus bagi sin (A ± B), kos (A ± B), tan (A ± B), sin 2A, kos 2A, tan 2A

Rumus penambahan

   sinA=2sin A 2 kos A 2       kosA= sin 2 A 2 ko s 2 A 2          kosA=2ko s 2 A 2 1       kosA=12ko s 2 A 2    tanA= 2tan A 2 1 tan 2 A 2


5.5.1 Pembuktian Identiti Trigonometri yang Melibatkan Sudut Majmuk dan Sudut Berganda

Contoh 1:
Buktikan setiap identity trigonometri yang berikut.
(a)  sin( A+B )sin( AB ) kosAkosB =2tanB (b)  kos( A+B ) sinAkosB =kotAtanB (c) tan( A+ 45 o )= sinA+kosA kosAsinA  

penyelesaian:
(a)
(Sebelah Kiri) = sin( A+B )sin( AB ) kosAkosB = ( sinAkosB+kosAsinB )( sinAkosBkosAsinB ) kosAkosB = 2 kosA sinB kosA kosB = 2sinB kosB =2tanB=(Sebelah Kanan)

(b)
(Sebelah Kiri) = kos( A+B ) sinAkosB = kosAkosBsinAsinB sinAkosB = kosA kosB sinA kosB sinA sinB sinA kosB = kosA sinA sinB kosB =kotAtanB =(Sebelah Kanan)

(c)
(Sebelah Kiri) =tan( A+ 45 o ) = tanA+tan 45 o 1tanAtan 45 o = tanA+1 1tanA tan 45 o =1 = sinA kosA +1 1 sinA kosA = sinA+kosA kosA × kosA kosAsinA = sinA+kosA kosAsinA =(Sebelah Kanan)


Bab 16 Fungsi Trigonometri


5.4 Identiti Asas

sin2 x + kos2 x = 1
sek2 x = 1 + tan2 x
kosek2 x = 1 + kot2 x


Contoh 1 (Pembuktian Identiti Trigonometri dengan Menggunakan Identiti Asas)
Buktikan setiap identity trigonometri yang berikut.
(a) sin2 x – kos2 x = 1 – 2 kos2 x
(b) (1 – kosek2 x) (1– sek2 x) = 1
(c) kot2 x – kot2 x kos2x = kos2 x

Penyelesaian:
(a)
sin2 x– kos2 x = 1 – 2 kos2x
Sebelah kiri: sin2 x– kos2 x
= 1 – kos2 x – kos2 x
= 1 – 2 kos2 x (Sebelah kanan)

(b)
(1 – kosek2 x) (1– sek2 x) = 1
Sebelah kiri: (1 – kosek2 x) (1– sek2 x)
= (–kot2 x) (–tan2 x)
= (kot2 x) (tan2 x)
= ( 1 tan 2 x ) tan 2 x = 1 (Sebelah kanan)

(c)
kot2 – kot2 x kos2 x = kos2 x
Sebelah kiri: kot2 x– kot2 x kos2 x
= kot2x (1 – kos2x)
= kot2x (sin2x)
= k o s 2 x s i n 2 x ( s i n 2 x ) = k o s 2 x (Sebelah kanan)


Contoh 2 (Menyelesaikan Persamaan Trigonometri dengan Identiti Asas)
Selesaikan setiap persamaan trigonometri yang berikut untuk 0o≤ 360o.
(a) sin2 x kos x + 1 = kos x
(b) 2 kosek2 x – 5 kot x = 0

Penyelesaian:
(a)
sin2kos x + 1 = kos x
(1 – kos2 x) kos x + 1 = kos x
kos x – kos3 x + 1 = kos x
kos3 x = 1
kos x = 1
x = 0o, 360o

(b)
2 kosek2 x – 5 kot x = 0
2 (1 + kot2 x) – 5 kot x = 0
2 + 2 kot2 x – 5 kot x = 0
2 kot2 x – 5 kot x + 2 = 0
(2 kot x – 1) (kot x – 2) = 0
kot = ½   atau   kot x = 2
kot = ½ atau kot x = 2
tan x = 2,   tan x = ½
x =63.43o, 243.43ox = 26.57o, 206.57o
(Perhatian: tangen adalah positif dalam sukuan I dan III)

Oleh itu, x = 26.57o, 63.43o, 206.57o, 243.43o

Bab 16 Fungsi Trigonometri


5.3.2c Melakar Graf Fungsi Trigonometri (Bahagian 3)

Contoh 2:
(a) Lakar graf bagi y = –½ kos x untuk 0 ≤ x ≤ 2π.
(b) Seterusnya, dengan menggunakan paksi yang sama, lakar satu graf yang sesuai untuk mencari bilangan penyelesaian bagi persamaan π 2 x + k o s x = 0  untuk 0 ≤ x ≤ 2π.
Nyatakan bilangan penyelesaian itu.

Penyelesaian:
(a)



(b)



π 2 x + k o s x = 0 π 2 x = k o s x π 4 x = 1 2 k o s x darab kedua-dua belah dengan 1 2 y = π 4 x y = 1 2 k o s x


Graf yang sesuai ialah y = π 4 x .  

x
π 2  
π
y = π 4 x
½
¼

Daripada graf, terdapat 2 titik persilangan untuk 0 ≤ x ≤ 2π.
Maka, terdapat 2 penyelesaian bagi persamaan π 2 x + k o s x = 0.

Bab 16 Fungsi Trigonometri

5.3.2a Melakar Graf Fungsi Trigonometri (Bahagian 1)

Contoh:
Lakarkan graf bagi setiap fungsi trigonometri yang berikut untuk 0 ≤ x ≤ 2π.
(a) y = 3 sin x
(b) y = 2 kos x
(c) y = sin x + 1
(d) y = kos x –1  
(e) y = sin 2x  
(f) y = kos 2x


Penyelesaian:
(a)  y = 3 sin x




(b)  y = 2 kos x




(c) y = sin x + 1



(d) y = kos x –1 




(e) y = sin 2x





(f) y = kos 2x




Bab 16 Fungsi Trigonometri


5.3.1 Graf fungsi Sinus, Kosinus, dan Tangen

(a) 
Graf y = sin x, 0ox ≤ 360o


 
x
0o
90o
180o
270o
360o
sin
0
1
0
-1
0
  

(b)  Graf y = kos x, 0ox ≤ 360o



x
0o
90o
180o
270o
360o
kos x
1
0
-1
0
1
  

(c)  Graf y = tan x, 0ox ≤ 360o



x
0o
90o
180o
270o
360o
tan x
0
0
0
  

Bab 9 Pembezaan

9.8 Pembezaan, SPM Praktis (Kertas 2)

Soalan 1:
Diberi y=15x+ 24 x 3    
(a) Cari nilai dy/dx apabila x = 2,
(b) Ungkapkan dalam sebutan k, perubahan kecil bagi y apabila x berubah daripada 2 kepada 2 + k, dengan keadaan k ialah satu nilai kecil.

Penyelesaian:
(a)
y=15x+ 24 x 3 y=15x+24 x 3 dy dx =1572 x 4 dy dx =15 72 x 4 Apabila x=2 dy dx =15 72 2 4 =10.5

(b)
Perubahan kecil bagi ykepada x dalam sebutan k,
δy δx dy dx δy= dy dx ×δx  
δy = 10.5 × (2 + k – 2)
δy = 10.5k


Soalan 2:
Diberi y =3t + 5t2dan x = 5t -1.
(a) Cari dy dx  dalam sebutan x,
(b) Jika x menokok daripada 5 kepada 5.01, cari perubahan kecil dalam t.

Penyelesaian:
y = 3t + 5t2
dy dt =3+10t x=5t1 dx dt =5

(a)
dy dx = dy dt × dt dx dy dx =( 3+10t )× 1 5 dy dx = 3+10( x+1 5 ) 5 x=5t1 t= x+1 5 dy dx = 3+2x+2 5 dy dx = 5+2x 5  

(b)
Perubahan kecil dalam t,
δt= dt dx ×δx δt= 1 5 ×( 5.015 ) δt=0.002  

Bab 9 Pembezaan

9.7 Pembezaan, SPM Praktis (Kertas 1)

Soalan 19:
Diberi y= 3 4 x 2 , cari perubahan kecil dalam x yang akan menyebabkan ymenyusut daripada 48 kepada 47.7.

Penyelesaian:
y= 3 4 x 2 dy dx =( 2 ) 3 4 x= 3 2 x δy=47.748=0.3 perubahan kecil dalam x kepada y δx δy dx dy δx= dx dy ×δy δx= 2 3x ×( 0.3 ) δx= 2 3( 8 ) ×( 0.3 ) y=48 3 4 x 2 =48 x 2 =64 x=8 δx=0.025


Soalan 20:
Isipada air, Icm3, dalam satu bekas diberi oleh I= 1 5 h 3 +7h , dengan keadaan h cm ialah tinggi air dalam bekas itu. Air dituang ke dalam bekas itu dengan kadar 15cm3s-1. Cari kadar perubahan tinggi air, dalam cms-1, pada ketika tingginya ialah 3cm.

Penyelesaian:
I= 1 5 h 3 +7h dI dh = 3 5 h 2 +7     = 3 h 2 +35 5  

Diberi  dI dt =15h=3 Kadar perubahan tinggi air= dh dt dh dt = dh dI × dI dt Petua rantai dh dt = 5 3 h 2 +35 ×15 dh dt = 75 62  cms 1



Soalan 21:
Jika jejari bagi suatu bulatan menokok daripada 4cm kepada 4.01cm, cari perubahan kecil dalam luas.

Penyelesaian:
Luas bulatan, L= πj2
dA dr =2πr Perubahan kecil dalam luas kepada jejari, δA δr dA dr δA= dA dr ×δr
δA = (2πj) × (4.01 – 4)
δA = [2π (4)] × (0.01)
δA = 0.08π cm2


Bab 9 Pembezaan

9.6 Perubahan Kecil dan Penghampiran


      δy = perubahan kecil dalam y   
      δx = perubahan kecil dalam x   


1. Jika δx sangat kecil, δy δx  adalah penghampiran kepada dy dx .

δy δx dy dx δy dy dx ×δx

Simbol ‘≈’ bermakna ‘hampir kepada’.

2. δx dan δy ialah dua kuantiti yang berasingan manakala dy dx  ialah satu kuantiti sahaja.


Contoh:
Diber bahawa y = 3x2 + 2x – 4. Guna pembezaan untuk mencari perubahan kecil dalam y apabila x menokok daripada 2 kepada 2.02.

Penyelesaian:
y=3 x 2 +2x4 dy dx =6x+2  

Perubahan kecil dalam yditandakan dengan δy manakala perubahan kecil dalam kuantiti kedua  x ditandakan dengan δx.

δy δx dy dx δy= dy dx ×δx  
δy = (6x +2) × (2.02 – 2)
                        ↑
                     (δx = x baru – x asal)
     = (6(2) +2) × 0.02
            ↑
       (gantikan x dengan nilai asal x, iaitu 2)
δy = 0.28

Bab 9 Pembezaan


9.5 Kadar Perubahan yang Terhubung

(A) Kadar Perubahan yang Terhubung
Jika dua pembolehubah dan y dihubungkan dengan persamaan y = f(x)

Kadar perubahan y= dy dt Kadar perubahan x= dx dt dy dt = dy dx × dx dt  

Perhatian:
1. Jika x berubah dengan kadar 5 cms -1 d x d t = 5
2. Menyusut/ membocor/ mengurang ⇒  nilai NEGATIF!!!


Contoh 1 (Kadar perubahan y dan x)
Dua pembolehubah, dan y dihubungkan oleh persamaan y = 4 x + 3 x .   Diberi bahawa y betambah dengan kadar malar 2 unit sesaat, cari kadar perubahan x apabila x = 3.

Penyelesaian:
y=4x+ 3 x =4x+3 x -1 dy dx =43 x -2 =4 3 x 2 dy dt = dy dx × dx dt 2=( 4 3 x 2 )× dx dt apabila x=3 2=( 4 3 3 2 )× dx dt 2= 11 3 × dx dt dx dt = 6 11  unit  s 1



(B) Kadar Perubahan isipada, luas, jejari, tinggi dan panjang 





Bab 9 Pembezaan


9.4 Pembezaan Peringkat Kedua, Titik Pusingan: Titik Maksimum dan Titik Minimum

(A)
Pembezaan Peringkat Kedua
1. Apabila suatu fungsi y = x3 + x2 – 3x + 6 dibezakan terhadap x, terbitannya
d y d x = 3 x 2 + 2 x 3

2. Fungsi yang kedua d y d x  boleh dibeza lagi terhadap x. Proses pembezaan dua kali berturut-turut ini dikenali sebagai pembezaan peringkat kedua dan ditulis sebagai d 2 y d x 2 .

3. Ambil perhatian bahawa d 2 y d x 2 ( d y d x ) 2 .

Misalnya,
Jika y = 4x3 – 7x2 + 5x – 1,
Terbitan pertama d y d x = 12 x 2 14 x + 5  

Terbitan kedua d 2 y d x 2 = 24 x 14  


(B) Titik Pusingan: Titik Maksimum dan Titik  Minimum


(a) Di titik pusingan A dan B,
d y d x = 0

(b) Di titik maksimum A
dy dx =0 dan  d 2 y d x 2 <0 

(c) Di titik minimum B,
dy dx =0 dan  d 2 y d x 2 >0